มีความสับสนและเข้าใจผิดกันมากต่อศัพท์ทางศาสนวิทยาที่สำคัญ ๓ คำ ได้แก่คำว่า "monotheism" "polytheism" และคำที่ผู้คนคุ้นเคยน้อยมากคือคำว่า "henotheism" ทั้งสามคำนี้เชื่อมโยงกันแต่ความหมายต่างกัน ขออธิบายให้ชัดๆ อย่างนี้
เริ่มจากสองคำแรกที่เป็นคำพื้นฐานก่อน คำแรก monotheism ที่ถูกบัญญัติศัพท์ไทยว่า เอกเทวนิยม แปลว่า การเชื่อว่าพระเจ้ามีเพียงองค์เดียว (อย่าสับสนกับ monism ที่แปลว่า เอกนิยม)
คำที่สอง polytheism ที่ถูกบัญญัติเป็นคำไทยว่า พหุเทวนิยม แปลว่า การเชื่อว่ามีพระเจ้า(หรือเทพเจ้า)หลายองค์
ส่วนคำว่า henotheism เป็นศัพท์ใหม่ มีผู้บัญญัติเป็นคำไทยว่า "อติเทวนิยม" คำนี้ถ้าเปิดในพจนานุกรมบางเล่มหรือค้นหาในอินเทอเน็ตก็จะมีการแปลไม่ครบความหมายจนกลายเป็นแปลผิดไปเลย
henotheism เป็นเหมือนการผสมความหมายของสองคำแรกเข้าด้วยกัน คือ เป็นความเชื่อว่า พระเจ้าหรือเทพเจ้าอาจมีหลายองค์ แต่เลือกบูชาเพียงองค์เดียว หรือเชื่อว่ามีองค์ที่สูงสุดเพียงองค์เดียว
ยังมีอีกคำที่ใช้ในกรณีใกล้เคียงกันกับคำนี้ด้วยคือ monolatry อันนี้จะบูชาพระเจ้าหรือเทพเจ้าเพียงองค์เดียวและไม่บูชาองค์อื่นอีกเลย ถือว่ามีเพียงองค์เดียวที่สมควรบูชา ในขณะที่ henotheism อาจบูชาองค์เดียวแบบเลือกทีละองค์ ซึ่งก็อาจเปลี่ยนองค์ไปตามช่วงสถานการณ์
และคำนี้ก็ทั้งเหมือนและต่างกับ polytheism เหมือนตรงที่เชื่อว่าพระเจ้ามีหลายองค์ แต่ต่างตรงที่นับถือองค์สูงสุดเพียงองค์เดียว ในขณะที่ polytheism จะทั้งเชื่อและบูชาพระเจ้าหลายองค์พร้อมๆกัน
มีนักวิชาการทางศาสนศาสตร์ของบางศาสนาและนักศาสนวิทยาบางคนบอกว่า ศาสนาพราห์ม เป็น henotheism เนื่องจากเชื่อและนับถือบูชาพระพรห์มว่าเป็นพระเจ้าพระผู้สร้างและพระเจ้าผู้สูงสุดเพียงองค์เดียว
แต่ผู้เขียนไม่เห็นด้วย และไม่ยอมรับแนวคิดดังกล่าว เพราะ henotheism ต้องเป็นการนับถือบูชาพระเจ้าเพียงองค์เดียว ไม่ใช่บูชาหลายองค์แบบที่ศาสนาพราห์ม-ฮินดูเป็นอยู่ในทุกวันนี้ซึ่งเป็น polytheism เช่นเดียวกับศาสนากรีกและศาสนาจีน
อย่างไรก็ตาม นี่ไม่นับถึงอีกแนวคิดที่เชื่อว่า ศาสนาพราห์มในช่วงแรกเป็นศาสนาที่เชื่อว่ามีพระเจ้าองค์เดียว แต่ก็มีแง่มุมที่เป็นไปได้มาก เนื่องจากใน "คัมภีร์ฤคเวท" ซึ่งเป็นคัมภีร์ที่เก่าแก่ที่สุดของศาสนาพราห์มและของโลกเท่าที่พบขณะนี้มีถ้อยคำว่า...
..."ความจริงมีหนึ่ง (แต่) คนฉลาดประกาศออกมาหลายอย่าง" (ฤคเวท ๑,๑๖๔,๔๖)
..."แก่นแท้ของเทพเจ้าทั้งหลายเป็นหนึ่งเท่านั้น" (ฤทเวท, ๓, ๕๕)
..."บุรุษเป็นทุกอย่าง ทั้งในอดีต และอนาคต" (ฤคเวท, ๑๐, ๙๐, ๒)
ในแง่นี้เป็นไปได้ว่า โดยเนื้อแท้ดั้งเดิมนั้นศาสนาพราห์มเชื่อใน "พระเจ้าองค์เดียว" ที่แสดงออกเป็นหลายองค์ เพื่อทำหลายหน้าที่ หลายวัตถุประสงค์ ในแง่นี้ก็นับได้ว่าเป็น monotheism
แต่อย่างไรก็ตาม ด้วยวิวัฒนาการทางศาสนาซึ่งเป็นเรื่องปกติ ชาวศาสนิกพราห์ม-ฮินดู ส่วนใหญ่ก็ไม่ได้เชื่อเช่นนี้มานานแล้ว
ยิ่งในทางปฏิบัติด้วยแล้วยิ่งไม่ใช่เลย
ศิลป์ชัย เชาว์เจริญรัตน์
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น